Praca w godzinach nadliczbowych najczęściej kojarzy się z zostawaniem w zakładzie pracy po standardowych godzinach. Nie jest to jednak jedyna opcja, ponieważ nadgodziny dobowe czy nadgodziny średniotygodniowe można wyrobić także przed właściwym rozpoczęciem dnia pracy. Sprawdź, co mówi o nich prawo pracy oraz jak rozliczyć nadgodziny przed godzinami pracy.
Nadgodziny przed godzinami pracy — Kodeks pracy
Godziny nadliczbowe mogą odbywać się zarówno przed rozpoczęciem planowanego dnia pracy, jak i po godzinach pracy. Zgodnie z Kodeksem pracy nadgodziny to praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy. Czas pracy pracownika nie powinien przekraczać 8 godzin na dobę i średnio 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w okresie rozliczeniowym, który nie może być dłuższy niż 4 miesiące.
Pracodawca może zlecić pracownikowi wykonywanie pracy w nadgodzinach w szczególnych przypadkach, takich jak:
- szczególne potrzeby pracodawcy,
- konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.
Za pracę w nadgodzinach przysługuje pracownikowi dodatek do wynagrodzenia lub czas wolny w innym terminie.
Co ważne, jeśli pracownik odpracowuje wyjście prywatne i z tego powodu zostaje dłużej w pracy, wówczas ten dodatkowy czas nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych. W tej sytuacji nie można jednak zapominać o zachowaniu prawa pracownika do odpoczynku dobowego i tygodniowego.
Sprawdź, jak obliczyć wynagrodzenie za nadgodziny.
Nadgodziny przed rozpoczęciem pracy a doba pracownicza
Zgodnie z Kodeksem pracy doba pracownicza to okres 24 kolejnych godzin, liczony od momentu rozpoczęcia pracy przez pracownika zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. To właśnie ten przepis wyznacza ramy, w których pracownik może być zobowiązany do świadczenia pracy, w tym również do wykonywania nadgodzin przed oficjalnym rozpoczęciem swojej zmiany.
Przepisy jasno określają, że naruszenie doby pracowniczej, spowodowane przykładowo rozpoczęciem pracy przez pracownika wcześniej i podjęciem pracy drugi raz w tej samej dobie pracowniczej, może prowadzić do powstania nadgodzin. Jednakże, naruszenie to nie generuje automatycznie roszczeń dla pracownika, ale może skutkować konsekwencjami dla pracodawcy, w tym grzywną po kontroli Państwowej Inspekcji Pracy.
Oprócz konsekwencji związanych z naruszeniem doby pracowniczej ważnym aspektem jest zapewnienie pracownikowi prawa do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdej dobie pracowniczej. Naruszenie tego prawa, poprzez na przykład rozpoczęcie pracy przed ustaloną porą, może skutkować naruszeniem odpoczynku dobowego pracownika.
Warto zaznaczyć, że nie każde rozpoczęcie pracy wcześniej niż zwykle stanowi naruszenie doby pracowniczej. Jeżeli zmiana rozkładu czasu pracy jest zaplanowana i pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z harmonogramem, np. zmiana rozpoczęcia pracy z 8:00 na 7:00 po weekendzie, nie prowadzi to do naruszenia doby pracowniczej ani nie generuje nadgodzin, pod warunkiem że pracownik miał zapewniony odpowiedni odpoczynek dobowy.
Nadgodziny przed pracą w ruchomym czasie pracy
System ruchomego czasu pracy umożliwia pracownikom elastyczność w zakresie ustalania godzin rozpoczęcia pracy w dni robocze. Ten system może przewidywać konkretny przedział czasowy, w ramach którego pracownicy samodzielnie decydują o godzinie rozpoczęcia pracy, nie naruszając przy tym prawa do odpoczynków: dobowego i tygodniowego. Cechą charakterystyczną systemu ruchomego jest to, że powtórne podjęcie pracy w tej samej dobie pracowniczej, zgodnie z ustalonym rozkładem, nie jest traktowane jako praca w godzinach nadliczbowych.
Jednak, jak wyjaśnia Departament Prawa Pracy, godziny pracy wykonywane poza ustalonym w ramach ruchomego czasu pracy rozkładem, zwłaszcza te wykonane przed zaplanowanym rozpoczęciem pracy, mogą być kwalifikowane jako nadgodziny. Jeśli pracodawca zleci pracę przed rozpoczęciem przez pracownika jego zaplanowanych godzin pracy, a ta praca ma miejsce w obrębie doby pracowniczej rozpoczętej w poprzednim dniu kalendarzowym, powinna być ona traktowana jako nadgodziny wynikające z przekroczenia normy dobowej czasu pracy.
Jak rozliczyć nadgodziny przed godzinami pracy?
Zarówno nadgodziny przed godzinami pracy, jak i po nich wiążą się z koniecznością rekompensaty w formie czasu wolnego bądź dodatkowego wynagrodzenia.
Zgodnie z art. 151 Kodeksu pracy za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości:
- 100% wynagrodzenia – w przypadku nadgodzin, które przypadają: w nocy, w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, za nadgodziny średniotygodniowe,
- 50% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony powyżej.
Z kolei, jeśli przy rozliczaniu nadgodzin jedna ze stron umowy zdecyduje się na rekompensatę w postaci czasu wolnego od pracy – dodatek do wynagrodzenia za nadgodziny przed godzinami pracy nie przysługuje. O czas wolny może wnioskować zarówno pracownik, jak i pracodawca. To, kto wyszedł z inicjatywą, jest istotne ze względu na długość rekompensaty. Przysługuje ona w proporcji:
- 1:1 – jeśli czas wolny został udzielony na wniosek pracownika,
- 1:1,5 – jeśli czas wolny został udzielony na wniosek pracodawcy.
Odebranie nadgodzin w postaci czasu wolnego nie może spowodować obniżenia wynagrodzenia należnego pracownikowi za pełny miesięczny wymiar czasu pracy.
Ważne jest, aby wszystkie godziny nadliczbowe były dokładnie dokumentowane, co ułatwia ich późniejsze rozliczenie i zapobiega potencjalnym nieporozumieniom. W tym kontekście, narzędzia do zarządzania czasem pracy, jak Kadromierz, które oferuje opcję rejestracji czasu pracy, mogą znacząco ułatwić proces rozliczania nadgodzin. Umożliwiają one nie tylko precyzyjne śledzenie godzin pracy, ale także automatyzują procesy związane z rozliczeniami, zapewniając zgodność z przepisami i wspierając transparentność w miejscu pracy.
