Nadgodziny średniotygodniowe mają miejsce w wyniku przekroczenia średniotygodniowej normy czasu pracy. Nie każda praca ponad normę powoduje ich naliczenie. O czym trzeba pamiętać przy rozliczaniu godzin nadliczbowych?
Czym są nadgodziny średniotygodniowe?
Nadgodziny średniotygodniowe występują w wyniku przekroczenia średniotygodniowej normy czasu pracy. Zgodnie z art. 129. § 1. KP czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Jest to zależne od grup zatrudnionych – polskie prawo dopuszcza inne normy np. dla pracowników z określonym stopniem niepełnosprawności czy pracowników młodocianych. W odróżnieniu od nadgodzin dobowych, które można stwierdzić w każdej dobie i na bieżąco kontrolować, nadgodziny średniotygodniowe powstają na koniec okresu rozliczeniowego.
Najczęstszą przyczyną przekroczenia średniotygodniowej normy czasu pracy jest praca w dniu wolnym od pracy, czyli np. w niedzielę, święto lub inny dzień wolny od pracy, za który pracownik nie otrzymał rekompensaty w postaci czasu wolnego. Nadgodziny średniotygodniowe mogą wystąpić również w przypadku wcześniejszego wezwania pracownika do pracy po dniu wolnym, pracy w tzw. przestrzeni międzydobowej, zaplanowania zbyt dużej liczby godzin w harmonogramie w okresie rozliczeniowym lub rozwiązania umowy z pracownikiem w trakcie okresu rozliczeniowego, jeżeli przepracował więcej niż wyliczony proporcjonalnie do tej daty wymiar czasu pracy.
Sprawdź, jakie prawa przysługują Ci w przypadku pracy ponad normę.
Nadgodziny dobowe i średniotygodniowe
Zgodnie z art. 151. § 1. praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych.
Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie:
- konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
- szczególnych potrzeb pracodawcy.
Nadgodziny dobowe występują po przekroczeniu dobowej normy czasu pracy. Nadgodziny dobowe mają pierwszeństwo w rozliczeniu. Nadgodziny średniotygodniowe oblicza się dopiero po odjęciu nadgodzin dobowych, dlatego nie występuje sytuacja, w której za jedną godzinę pracy, pracownik uzyska prawo zarówno do dodatku z tytułu przekroczenia normy dobowej, jak i średniotygodniowej.
Ile wynosi limit godzin nadliczbowych?
Kodeks pracy określa, że limit godzin nadliczbowych nie może przekroczyć dla poszczególnego pracownika 150 godzin w roku kalendarzowym, chyba że w układzie zbiorowym lub regulaminie pracy pracodawca ustalił inną dopuszczalną liczbę godzin nadliczbowych. W takim przypadku roczny limit nadgodzin może wynieść nawet 416 godzin. Wynika to z art. 131 Kodeksu pracy, który dopuszcza maksymalnie 8 nadgodzin średniotygodniowo.
Jak obliczyć nadgodziny średniotygodniowe?
Chcąc obliczyć nadgodziny średniotygodniowe, możemy użyć metody opisanej przez Państwową Inspekcję Pracy:
- Od faktycznie przepracowanych w danym okresie rozliczeniowym godzin pracy odejmij liczbę godzin pracy planowanych na dany okres rozliczeniowy.
- Jeżeli wynik jest dodatni, to od tak uzyskanego wyniku odejmij liczbę godzin, które powstały z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych wynikających z przekroczenia dobowego wymiaru czasu pracy (lub jego przedłużonego wymiaru).
- Otrzymany wynik będzie stanowił liczbę godzin nadliczbowych powstałych z tytułu przekroczenia przeciętnie tygodniowych norm czasu pracy.
Przykład
Pan Adam pracuje w systemie podstawowym, w pełnym wymiarze czasu pracy i miesięcznym okresie rozliczeniowym. W kwietniu 2024 roku przepracował on 175 godzin. Wymiar czasu pracy w kwietniu wyniósł 168 godzin. Pozostały czas pracy składał się z 2 nadgodzin dobowych, 2 godzin pracy w sobotę oraz 3 godzin pracy w Poniedziałek Wielkanocny. Za pracę w sobotę oraz święto Pan Adam nie otrzymał dni wolnych.
Zatem na podstawie powyżej metody należy dokonać obliczeń w następujący sposób:
175 h – 168 h = 7 h (liczba przepracowanych godzin nadliczbowych ogółem),
7 h – 2 h = 5 h (liczba przepracowanych nadgodzin z tytułu przekroczenia normy średniotygodniowej).
Dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych
Za pracę w nadgodzinach, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje rekompensata w postaci czasu wolnego lub dodatek płacowy.
Nadgodziny wynikające z przekroczenia normy dobowej mogą być zrekompensowane w formie:
- czasu wolnego z inicjatywy pracownika, w liczbie godzin odpowiadającej wypracowanym nadgodzinom (za 1 nadgodzinę przysługuje 1 godzina wolnego)
- czasu wolnego z inicjatywy pracodawcy, w liczbie godzin o połowę większej niż wypracowane nadgodziny (za 1 nadgodzinę przysługuje 1,5 godziny wolnego)
- dodatku za pracę w nadgodzinach w wysokości 100% stawki godzinowej wynagrodzenia – w przypadku pracy w godzinach nadliczbowych przypadających: w nocy, w niedziele i święta (jeśli powinny być dniami wolnymi dla pracownika zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy), w dniu wolnym, udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy.
- dodatku za pracę w nadgodzinach w wysokości 50% stawki godzinowej wynagrodzenia – w pozostałych przypadkach (czyli najczęściej za nadgodziny dobowe, które nie wypadły w porze nocnej).
Nadgodziny wynikające z przekroczenia normy średniotygodniowej powinny być zrekompensowane w formie:
- dnia wolnego – jeżeli przekroczenie średniotygodniowe wynika z pracy w dniu wolnym wynikającym z przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy, niedzielę lub święto (rekompensata finansowa możliwa, tylko jeśli nie ma możliwości oddania dnia wolnego, wówczas obowiązuje dodatek 100% wynagrodzenia za każdą godzinę)
- czasu wolnego na zasadach ogólnych (jak w przypadku nadgodzin dobowych) lub rekompensaty finansowej z dodatkiem 100% wynagrodzenia za każdą godzinę – w pozostałych przypadkach.
Należy pamiętać, że prawo do dodatku za nadgodziny przysługuje tylko dla nadgodzin, za które nie został udzielony czas wolny. Dodatek za nadgodziny dobowe jest wypłacany wraz z wynagrodzeniem za miesiąc, w którym wystąpiły, natomiast dodatek za nadgodziny średniotygodniowe jest wypłacany po zakończeniu okresu rozliczeniowego, czyli z wynagrodzeniem za ostatni miesiąc okresu rozliczeniowego.
