Praca w gastronomii wymaga elastyczności oraz pracy w niestandardowych godzinach. Restauracje, kawiarnie i bary często funkcjonują siedem dni w tygodniu, a ich szczytowy czas pracy przypada na wieczory czy weekendy. Przy zatrudnianiu pracowników na umowę o pracę niezwykle istotna jest znajomość Kodeksu pracy, aby organizować działanie lokalu zgodnie z przepisami. W tym artykule omówimy najważniejsze przepisy dotyczące czasu pracy w gastronomii oraz jak układać grafik pracy zgodny z Kodeksem pracy.
Systemy czasu pracy w gastronomii
System czasu pracy to zbiór pewnych norm oraz ram określających czas pracy, do których zarówno pracodawca, jak i pracownik powinni się stosować. O tym, jaki system pracy będzie obowiązywał w firmie, decyduje pracodawca. W gastronomii stosuje się najczęściej następujące systemy czasu pracy:
- System podstawowy – czas pracy obejmuje 8 godzin na dobę, przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy.
- System równoważny – wymiar czasu pracy może być wydłużony do 12 godzin na dobę, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca. Wiąże się z krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi od pracy.
- System weekendowy – praca jest wykonywana wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta. Dobowy wymiar czasu pracy może być przedłużony do maksymalnie 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca.
Warto pamiętać, że w gastronomii często funkcjonuje zmianowy rozkład czasu pracy, gdzie praca wykonywana jest według ustalonego rozkładu czasu pracy przewidującego zmianę pory wykonywania pracy po upływie określonej ilości czasu. Taki rodzaj organizacji pracy może mieć miejsce w różnych systemach czasu pracy.
Bez względu na zastosowany system czasu pracy w gastronomii zawsze należy zapewnić pracownikom odpowiednią łączną liczbę dni wolnych od pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Musi ona odpowiadać co najmniej liczbie niedziel, świąt oraz dni wolnych od pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy przypadających w tym czasie.
Wymiar czasu pracy w gastronomii
Pełny etat w gastronomii, podobnie jak w innych branżach, wynosi 40 godzin tygodniowo w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy. Jednak ze względu na określony system czasu pracy, wymiar ten może być rozłożony na dłuższe lub krótsze dni pracy w ramach ustalonych okresów rozliczeniowych.
Aby obliczyć wymiar czasu pracy w gastronomii, należy obliczyć liczbę godzin, jaką pracownicy muszą przepracować w danym okresie rozliczeniowym. Należy to zrobić zgodnie z art. 130 Kodeksu pracy.
- W pierwszej kolejności należy pomnożyć tygodniową normę czasu pracy wynoszącą 40 godzin przez liczbę pełnych tygodni, które wchodzą w skład danego okresu rozliczeniowego,
- Następnie należy pomnożyć dobową normę czasu pracy, czyli 8 godzin, przez liczbę dni roboczych, które pozostały do końca okresu rozliczeniowego i dodać do poprzedniego wyniku,
- W następnym kroku należy odjąć liczbę świąt, które przypadają w danym okresie rozliczeniowym, które nie przypadają w niedzielę,
- Na koniec należy pomnożyć otrzymaną wartość przez wymiar etatu.
Obliczenie wymiaru czasu pracy w gastronomii wymaga uwzględnienia norm czasu pracy, liczby pełnych tygodni, dni roboczych, świąt oraz wymiaru etatu, co pozwala precyzyjnie określić obowiązującą liczbę godzin do przepracowania w danym okresie rozliczeniowym.
Praca w godzinach nadliczbowych
Praca w godzinach nadliczbowych to praca, którą pracownik wykonuje ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy lub ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy.
Praca w godzinach nadliczbowych jest dozwolona, ale pod pewnymi warunkami określonymi w art. 151 Kodeksu pracy. Nadgodziny mogą wynikać z:
- szczególnych potrzeb pracodawcy,
- prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego,
- ochrony mienia lub środowiska,
- konieczności usunięcia awarii.
Za pracę nadliczbową przysługuje dodatek w wysokości 50% lub 100% wynagrodzenia w zależności od okoliczności. W przypadku pracy w nocy, niedziele i święta, pracownikowi przysługuje prawo do 100% dodatkowego wynagrodzenia. Natomiast za pracę w nadgodzinach w innych dniach, pracownik otrzymuje dodatek wysokości 50% wynagrodzenia.
Pracodawca może także udzielić czasu wolnego w zamian za przepracowane nadgodziny. Jeśli dzieje się to na wniosek pracownika, ma on do wykorzystania tyle samo czasu wolnego, co przepracowanych nadgodzin. Natomiast, kiedy pracodawca udziela dnia wolnego w zamian za pracę w nadgodzinach, pracownikowi przysługuje czas wolny wynoszący 150% czasu pracy w godzinach nadliczbowych.
Odpoczynek dobowy i tygodniowy
Według Kodeksu pracy, pracownikowi przysługuje czas wolny od pracy określony jako minimalny odpoczynek dobowy lub tygodniowy. Art. 132 § 1 określa odpoczynek dobowy jako 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku od końca poprzedniej zmiany do rozpoczęcia kolejnej.
Z kolei art. 133 § 1 określa odpoczynek tygodniowy, który przysługuje pracownikowi w wymiarze 35 godzin w tygodniu. Zazwyczaj odpoczynek tygodniowy powinien przypadać w niedzielę, rozumianą jako dobę rozpoczynającą się o godzinie 6:00.
Artykuł 133 § 2 mówi jednak, że w przypadku pracy zmianowej odpoczynek tygodniowy może trwać krócej niż 35 godzin. Często ma to miejsce w przypadku gdy zgodnie z ustalonym rozkładem czasu pracy kolejna zmiana pracownika następuje w innej porze. W takim przypadku tygodniowy nieprzerwany odpoczynek może obejmować mniejszą liczbę godzin, nie może być jednak krótszy niż 24 godziny. Powinien przypadać w niedzielę, a w przypadku pracy weekendowej – inny wyznaczony dzień.
Praca w weekendy i święta w gastronomii
Gastronomia jest branżą, w której praca w weekendy i święta jest powszechna. Pracodawcy muszą jednak pamiętać o przepisach dotyczących dni wolnych od pracy.
Według art. 151 (11) pracodawca jest obowiązany zapewnić inny dzień wolny od pracy pracownikowi wykonującemu pracę w niedziele i święta:
- w zamian za pracę w niedzielę – w ciągu 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po niedzieli pracującej,
- w zamian za pracę w święto – w ciągu okresu rozliczeniowego.
Jeżeli wykorzystanie dnia wolnego w zamian za pracę w niedzielę nie jest możliwe w określonym terminie, pracownikowi przysługuje dzień wolny od pracy do końca okresu rozliczeniowego. W przypadku gdy nie można udzielić dnia wolnego za niedzielę lub święto od pracy w ciągu okresu rozliczeniowego pracownik powinien otrzymać dodatek do wynagrodzenia. Wynosi on tyle, co dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych i obowiązuje za każdą godzinę pracy w niedzielę lub święto.
Co ważne, pracownik wykonujący pracę w niedzielę powinien skorzystać z niedzieli wolnej od pracy przynajmniej raz na 4 tygodnie. Nie dotyczy to jedynie osób zatrudnionych w weekendowym systemie czasu pracy.
Plan urlopów
Pracownicy gastronomii zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, mają prawo do urlopu wypoczynkowego. Ponadto raz w roku przysługuje im czas wolny trwający nieprzerwanie co najmniej 14 dni. Urlopy wypoczynkowe są udzielane zgodnie z planem urlopów w celu odpowiedniego zaplanowania pracy pracownika. Jest on ustalany przez pracodawcę i powinien uwzględniać potrzeby biznesowe oraz wnioski pracowników.
Plan urlopów nie dotyczy urlopu na żądanie, który jest częścią urlopu wypoczynkowego. Przysługują 4 dni wolne tego rodzaju w roku i pomniejszają całkowity wymiar urlopu wypoczynkowego o liczbę wykorzystanych dni urlopu na żądanie. Oznacza to, że jeśli pracownik przepracował mniej niż 10 lat i przysługuje mu 20 dni urlopu wypoczynkowego, wykorzystując 4 z nich w trybie na żądanie, pozostaje mu 16 dni wolnego.
Elastyczność w planowaniu urlopów może być kluczowa w gastronomii, gdzie sezonowość pracy odgrywa dużą rolę. W sezonie wysokiego zapotrzebowania na personel należy zadbać o to, aby dostępność pracowników nie była zagrożona.
Grafik pracy w gastronomii
Tworzenie grafiku pracy w gastronomii wymaga szczególnej uwagi. Grafik powinien być ustalany z wyprzedzeniem i uwzględniać:
- wymogi Kodeksu pracy dotyczące odpoczynku,
- preferencje pracowników, jeśli to możliwe,
- zmienność zapotrzebowania w ciągu dnia, tygodnia czy miesiąca.
Nieprawidłowe prowadzenie grafików może skutkować konfliktami w zespole, a także naruszeniami przepisów, za które grożą kary.
Do sporządzenia grafiku pracy dostępne są różne metody, takie jak szablony grafików, arkusze Excel, lub dedykowane narzędzia do tworzenia grafików pracy online.
Decydując się na tradycyjną formę tworzenia grafiku, trzeba liczyć się z tym, że proces ten zajmie znacznie więcej czasu niż przy wykorzystaniu narzędzi elektronicznych. Dodatkowo ręczne przygotowywanie harmonogramu wiąże się z ryzykiem pomyłek i niezgodności z przepisami Kodeksu pracy.
Kadromierz to innowacyjne narzędzie do tworzenia grafików pracy, które ułatwia pracodawcom układanie harmonogramu zgodnego z Kodeksem pracy. Jest to rozwiązanie idealne dla gastronomii, z aplikacją dla pracowników, gdzie mogą oni określać swoją dyspozycyjność i zapisywać się na otwarte zmiany.
