Wielu pracowników zastanawia się, czy niewielkie przekroczenie normy czasu pracy – np. pozostanie w biurze przez dodatkowe dziesięć minut – można traktować jako nadgodziny. Wątpliwość ta pojawia się szczególnie wtedy, gdy pracodawca wymaga wykonywania obowiązków służbowych „chwilę dłużej” niż wynika to z ustalonego harmonogramu. Sprawdźmy zatem, jak prawo pracy reguluje kwestię krótkiego przekroczenia normy i kiedy powstaje obowiązek rekompensaty za pracę w godzinach nadliczbowych.
Definicja nadgodzin w świetle Kodeksu pracy
Pojęcie nadgodzin zostało uregulowane wprost w Kodeksie pracy. Zgodnie z art. 151 § 1 KP, praca w godzinach nadliczbowych występuje wówczas, gdy pracownik wykonuje obowiązki zawodowe:
- ponad obowiązujące go normy czasu pracy, czyli np. przekracza dzienny wymiar 8 godzin (w podstawowym systemie czasu pracy) albo tygodniowy wymiar 40 godzin w okresie rozliczeniowym,
- ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, który wynika z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy (np. praca ponad 12 godzin dziennie przy systemie równoważnym).
Warto zaznaczyć, że nadgodziny nie są pojęciem subiektywnym – nie wystarczy, że pracownik uzna, że „został dłużej”. Aby czas ten był zaliczony jako nadliczbowy, musi być poświęcony na faktyczne wykonywanie obowiązków służbowych oraz odbywa się to na polecenie lub przynajmniej za wiedzą i zgodą pracodawcy. Jeśli pracownik zostaje w pracy z własnej woli – np. by dokończyć prywatną rozmowę czy uporządkować biurko, nie można mówić o pracy w godzinach nadliczbowych.
Kodeks pracy wskazuje także sytuacje, w których dopuszcza się polecanie pracy nadliczbowej. Zgodnie z art. 151 § 1 KP są to:
- konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
- szczególne potrzeby pracodawcy – np. nagła konieczność realizacji dodatkowego zlecenia czy obsługi dużej liczby klientów.
Nadgodziny powinny stanowić wyjątek, a nie codzienną praktykę. Kodeks pracy (art. 151 § 3 KP) wprowadza także ograniczenia dotyczące rocznej liczby godzin nadliczbowych. Standardowo nie może ona przekroczyć 150 godzin w roku kalendarzowym, chyba że przepisy wewnątrzzakładowe przewidują inny limit.
Dowiedz się więcej na temat nadgodzin w kontekście Kodeksu pracy.
Rozliczanie nadgodzin – czy 10 minut to nadgodziny?
Jeśli przekroczenie tygodniowego lub dobowego czasu pracy nastąpiło na polecenie pracodawcy lub za jego wiedzą i zgodą, a pracownik pozostaje w pracy dłużej, wykonując zadania służbowe, mamy do czynienia z przepracowanymi godzinami nadliczbowymi. Wątpliwości pojawiają się w sytuacji, gdy dodatkowy czas jest bardzo krótki i niepełny – stąd pytanie: czy 10 minut to nadgodziny? Prawo pracy nie wprowadza minimalnego progu, od którego liczy się nadgodziny dobowe. Zatem każda niepełna godzina nadliczbowa również jest nadgodziną, a pracownikowi przysługuje rekompensata.
Wielu pracodawców stosuje zaokrąglanie w ewidencji czasu pracy, np. do 15 minut. Takie rozwiązanie nie ma jednak podstawy prawnej, jeśli zaniża rzeczywiście przepracowany czas. Zgodnie z art. 149 KP pracodawca jest zobowiązany do rzetelnego prowadzenia ewidencji i uwzględniania każdej minuty pracy.
Aby uniknąć sporów o rozliczanie nawet krótkich nadgodzin, warto korzystać z nowoczesnych narzędzi do planowania i kontroli czasu pracy. Kadromierz to system, który automatycznie rejestruje godziny rozpoczęcia i zakończenia pracy, prowadzi ewidencję czasu pracy zgodnie z przepisami Kodeksu pracy i ułatwia rozliczanie nadgodzin – także tych krótkich, jak 10 czy 15 minut. Dzięki temu pracodawca ma pewność, że jego firma działa zgodnie z prawem, a pracownicy otrzymują sprawiedliwe wynagrodzenie za faktycznie przepracowany czas.
Czy za niepełną godzinę nadliczbową przysługuje dodatek?
Kodeks pracy nie przewiduje minimalnego czasu, od którego zaczyna się obowiązek wypłaty dodatku za nadgodziny. Zarówno pełne, jak i niepełne godziny nadliczbowe muszą zostać rozliczone. Zgodnie z art. 151¹ § 1-2 KP za godzinę pracy nadliczbowej pracownikowi przysługuje dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia w przypadku nadgodzin średniotygodniowych (chyba że przekroczenie tej normy nastąpiło w wyniku nadgodzin dobowych), a także w przypadku pracy w godzinach nadliczbowych przypadających:
- w nocy,
- w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
- w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
W przypadku pracy w godzinach nadliczbowych przypadających w inne dni robocze przysługuje dodatek w wysokości 50% wynagrodzenia.
Choć przepisy posługują się sformułowaniem „za godzinę pracy nadliczbowej”, nie oznacza to, że krótsze okresy nie są uwzględniane. Jeśli pracownik przepracował np. 10 minut nadgodzin dobowych, to wynagrodzenie i dodatek oblicza się proporcjonalnie do faktycznie przepracowanego czasu.
Rozliczanie krótkich nadgodzin – przykład
Pan Marek pracuje jako specjalista w dziale obsługi klienta. Jego stawka godzinowa wynosi 40 zł brutto. Zgodnie z grafikiem powinien kończyć zmianę o godzinie 16:00. Tego dnia jednak przełożony poprosił go, by został jeszcze chwilę i dokończył ważną rozmowę z klientem. Pan Marek wyszedł więc z biura dopiero o 16:10.
Te 10 minut to nadgodziny dobowe, ponieważ zostały przepracowane na polecenie pracodawcy i były poświęcone faktycznej pracy. 10 minut to 1/6 godziny, a zatem wynagrodzenie za te dodatkowe minuty pracy wyniesie:
40 zł × 1/6 = 6,67 zł (pensja za dodatkowe 10 min)
6,67 zł × 50% = 3,33 zł (dodatek za nadgodziny)
Łącznie Pan Marek powinien otrzymać ok. 10 zł brutto za dodatkowe 10 minut pracy.
Alternatywnie, zgodnie z art. 151² KP, pracodawca może zamiast wypłaty dodatku udzielić Panu Markowi czasu wolnego. W takim przypadku pracownik zyskałby możliwość wcześniejszego wyjścia lub dodatkowej przerwy w innym dniu pracy.
Niektórzy pracodawcy bagatelizują kwestię krótkich nadgodzin, uznając je za „nieistotne”. Tymczasem w skali miesiąca pozornie drobne, kilkunastominutowe przekroczenia mogą przekształcić się w całe godziny.
